Geïnterviewde: Pepik Henneman
Tekst: Maurice Berix
2021
Klimaat, energie, grondstoffen, biodiversiteit. Onze planeet schreeuwt om verandering. Om een transitie naar een duurzaam gebruik van de aarde. De provincie Zuid-Holland wil naar een circulaire en klimaatneutrale provincie, samen met onze partners – medeoverheden, ondernemers, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en inwoners.
Maar hoe doe je dat: een transitie van oud naar nieuw, van lineair naar circulair, van vervuilend naar duurzaam? De x-curve van DRIFT biedt handvatten: het helpen afbouwen van het oude systeem en het laten emergeren van het nieuwe verloopt stapsgewijs. Van optimaliseren en destabiliseren naar afbreken en uitfaseren. En van experimenteren en versnellen naar institutionaliseren en stabiliseren.
Ik spreek met koplopers in transities. Deze keer Pepik Henneman. Destabiliseerder? Pepik laat zich niet zo gemakkelijk in een hokje stoppen…
“Destabiliseerder – word ik door jouw collega’s zo gezien? Interessant… Nee hoor, je hoeft hem er niet bij te pakken; de x-curve, die kan ik dromen. Ik was erbij toen ie ontstond, toen ik zelf ook bij DRIFT kwam. Eerst was er alleen een s-curve, de lijn omhoog. Maar bij alles wat je opbouwt breek je ook iets af. Je kan die twee kruisende lijnen niet los van elkaar zien. Het is ook veel meer een intuïtief framework dat goed te communiceren is, dan een wetenschappelijk concept.
En om op je vraag in te gaan: of ik iemand ben die ontregelt of destabiliseert? Dat is heel erg afhankelijk van je perspectief. Voor het bevoegd gezag, voor een regime dat vooral gericht is op bestendiging van de heersende orde ben ik inderdaad een destabiliserende factor. Maar voor pioniers die vanuit linksonder een nieuw systeem willen opbouwen ben ik eerder een aanmoediging, een supporter of een steunpilaar. Ik vind trouwens dat iedereen die vraag zich wel zou mogen stellen: waar bevind ik me op de x-curve, als mens en ten opzichte van mijn netwerk? En waar zit mijn organisatie?”
Niet bang zijn
“Ik voel me dus bouwer en breker tegelijk. Wat ik in die rollen voornamelijk doe is vragen stellen. Ik richt me op individuen, heel open. Ik probeer te snappen waar ze ergens zitten in de curve. Ik ben daarbij op zoek naar de pioniers. De betrokken professionals die niet weglopen voor het onbekende en die niet bang zijn voor risico’s. Integendeel, ik ga op zoek naar de mensen die daar juist lol in hebben. Naar mensen die zichtzelf ook op het spel durven te zetten.
Ja, ik heb wel een mooie ervaring die dat illustreert. Een collega van je bracht me eens in contact met een tuinder in het Westland, Ted Duijvestijn. Hij zou een grote vernieuwer zijn, maar ik had er nog weinig fiducie in: bij aankomst wachtte ik in een soort kantine op zijn bedrijf. Ik was in een enorme doe-wereld terecht gekomen. Hi-tech, groot geld, en alles rondom tomaten. Ik zag daar een rekje met wat literatuur over tomaten, met daartussen één boekje dat me opviel – In het oog van de orkaan, van Jan Rotmans. Dat stelde me gerust. We hebben die middag een mooi gesprek gevoerd met zijn tweeën en het ging uitsluitend over transitie. Ted vertelde me een mooi verhaal. Deze man was een pionier met geothermische energie. Had daar flink in geïnvesteerd, zo’n geothermische installatie kost echt miljoenen. Op een gegeven moment ging er iets mis. Een deel van de pompinstallatie was in het boorgat gevallen en lag daar onderin die put ergens, op een paar honderd meter diepte. Een financiële strop van jewelste, Ted had er een week niet van geslapen. Toen is hij op een paar TU-studenten afgestapt met de vraag of ze voor hem iets konden ontwerpen om dat onderdeel weer op te vissen. Dat werkte, en voor een fractie van de kosten die hij aan een bedrijf als Schlumberger zou zijn kwijtgeraakt. Kijk, zo’n verhaal wordt bijna nooit verteld. Je hoort wel de succesverhalen, maar het gaat evenzeer om de moeite die je moet doen om dat succes te bereiken.”
Een nieuw betekenisvol perspectief
“Als ik eerlijk ben dan zie ik die vernieuwing dus vooral buiten in de samenleving. Bij gedreven ondernemers, betrokken inwoners, bevlogen wetenschappers. Veel minder bij de overheid en dus ook veel minder bij de provincie. Ik snap het wel hoor, het heeft echt alles te maken met je perspectief. Als overheid zit je veel meer in de logica van beheer en beheersing. Je denkt anders, je ziet andere dingen. Ik ken de provincie inmiddels best aardig en ik zie dat jullie de blik naar buiten richten. Maar jullie doen dat vanuit je eigen logica. Die kunnen loslaten is echt enorm waardevol.
Nog een voorbeeld, ik blijf even bij mijn casus van daarnet. Ted Duijvestijn, we kennen elkaar nu goed, is doorgegaan op die weg van vernieuwing en transformatie. Hij is nu bezig met biodiversiteit en waterbeheer, werkt aan oplossingen met een impact op wereldschaal. Ik was getuige van een ontmoeting met één van jouw collega’s bij Water en Groen. Diens oprechte verbazing was veelbetekenend: ‘Wow, hoe komt het dat ik dit niet eerder heb gezien?!’ Op dat moment opende zich voor die collega een nieuw betekenisvol perspectief.”
Falende systemen
“Mijn drijfveren? Ik beschouw mezelf als een ambtenaar zonder ambt. Ik heb een fascinatie voor de publieke zaak. Mijn intrinsieke motivatie is om bij te dragen aan een betere wereld met datgene waar ik goed in ben: vragen stellen, helpathons organiseren, waarbij ik op zoek ga naar vragen en vragenstellers die boven het korte termijn eigenbelang uitstijgen. Falende patronen doorbreken – want ik kan het niet aanzien: zoveel goed bedoelde systemen die de kern niet bereiken, waarin iedereen doet wat ie moet doen, ieder vinkje is gezet, maar het systeem als geheel faalt aan alle kanten. Nou ja, dat zien we nu natuurlijk enorm gebeuren op Nationale schaal.
Tja, en dan ben ik ook kritisch op de provincie. Waar jullie echt voor op moeten passen is gemakzucht ontleend aan je machtspositie. Het grootste gevaar is dat jullie de nieuwsgierigheid verliezen voor wat er echt toe doet in de wereld. Dat je gaat denken het allemaal wel te weten.”
Tijd voor reflectie
“Maar laat ik hoopvoller besluiten. De provincie is in mijn optiek ook een grote vriendelijke reus, die altijd het bredere perspectief opzoekt, waar slimme en betrokken mensen werken met overzicht en waar de publieke zaak altijd voorop staat. Ik heb enorme bewondering voor de manier waarop jullie in coronatijd zijn doorgegaan op jullie ambities. Daar in mijn omgeving ook veel lovende woorden over gehoord. Ik heb de indruk dat de coronacrisis óók een positieve werking heeft gehad: meer op jezelf teruggeworpen en ontmoetingen noodgedwongen in de vorm van een wandelbila hebben jullie veel meer reflectietijd gehad. Een soort collectieve sabbatical. Hou die reflectieve houding vast, ook na deze crisis. Dat zou dan ook mijn aanbeveling en slotwoord zijn: cultiveer en vertrouw op je eigen intuïtie. Blijf nieuwsgierig. Stel je open voor wat er werkelijk gebeurt. Dan komt de opening. Dan ontvouwen de mogelijkheden zich voor jouw ogen. Dan zie je wat jij kunt betekenen in transitie.”
