2021
Het Fair Solar Netwerk maakt zich sterk voor zonnepanelen die duurzaam worden geproduceerd, langer meegaan en beter gerecycled kunnen worden. De provincie Zuid-Holland is initiator, deelnemer en ambassadeur van het netwerk. ‘Wat ontbrak was een gezamenlijk verhaal en een integrale aanpak.’
Om de energietransitie vooruit te helpen, leggen we daken vol met zonnepanelen. Maar wat gebeurt er met die panelen als ze vanaf rond 2030 massaal worden afgeschreven? ‘De provincie Zuid-Holland wil, net als de rest van Nederland, in 2050 circulair zijn, dus werken zonder afval en met zoveel mogelijk hergebruik van grondstoffen’, zegt Eefke Schramade, transitiemanager circulaire maakindustrie bij de provincie. ‘Daarbij kwam zo’n twee jaar geleden de vraag op hoe dat zat bij de energietransitie, bijvoorbeeld bij de productie van zonnepanelen. Welke grondstoffen worden er gebruikt om de panelen te maken? Waar komen ze terecht als ze van de daken afkomen, en hebben we genoeg grondstoffen voor de groeiende energiebehoefte? Het ‘team circulair’ van de provincie is met die vragen aan de slag gegaan.’
Gezamenlijk verhaal
Anouk Luzzolino, projectleider zon op dak bij de provincie en accounthouder RES Alblasserwaard, haakte daar snel bij aan. ‘Wij hebben in de Zuid-Hollandse RES’en enorme ambities op het gebied van zon op dak’, zegt zij. ‘En dat is ook nodig voor de energietransitie, dus vanuit mijn functie jaag ik dat juist aan. Maar ook bij mij knaagde de vraag wat we gaan doen als de panelen op een gegeven moment afgeschreven zijn.’ Uit de contacten van de provincie met gemeenten, kennisinstellingen en bedrijven, bleek dat er al het nodige gebeurde om het gebruik van zonnepanelen meer circulair te maken. Eefke: ‘Ontwikkelaars en onderzoekers werkten al aan innovaties om zonnepanelen duurzamer te maken, door bijvoorbeeld te kijken naar productie met minder giftige stoffen of naar materialen die makkelijker hergebruikt kunnen worden. Bij gemeenten groeide de bewustwording rond duurzamere inkoop van panelen. Maar dat waren losse initiatieven. Wat ontbrak was een gezamenlijk verhaal en een integrale aanpak.’
Duurzame keuzes
De provincie startte daarom, samen met het externe bureau Meneer de Leeuw, een cocreatieproces om, samen met beleidsmakers, kenniswerkers en ondernemers een vernieuwende, gezamenlijke aanpak te ontwikkelen op weg naar een circulaire keten voor zonne-energie. ‘Daar is het Fair Solar Netwerk uit voortgekomen’, vertelt Eefke.
‘Dat is een netwerk van ondernemers, onderzoekers, beleidsmakers en andere pioniers die samen zonne-energie duurzamer en eerlijker willen maken. Tot nu toe staat bij de productie en inkoop van zonnepanelen vooral de prijs en de efficiency voorop. Met het netwerk, waaraan de provincie Zuid-Holland deelneemt, willen we kijken hoe we meer duurzame keuzes kunnen maken voor materialen, hoe we zuiniger met schaarser wordende grondstoffen kunnen omgaan en hoe we zonnepanelen beter recyclebaar kunnen maken.’
Transitieagenda
Het Fair Solar Netwerk presenteerde bij de lancering, najaar 2021, een transitieagenda vol ambities en concrete projecten. ‘Neem bijvoorbeeld ZonNext’, zegt Eefke. ‘Dat online platform brengt vraag naar en aanbod van gebruikte zonnepanelen bij elkaar. Sommige eigenaren vervangen hun panelen ver voor het einde van de levensduur door nieuwe. De afgedankte panelen kunnen prima een tweede leven krijgen, bijvoorbeeld op scholen, publieke gebouwen of huizen van eigenaren met een minder grote portemonnee. Andere projecten zijn bijvoorbeeld initiatieven om te komen tot circulaire inkoopkracht en nieuwe verdienmodellen. Of om duurzame fabrieken te starten die demontabele of lichtgewicht zonnepanelen produceren, die uiteindelijk aan na het einde van de levensduur ook weer op materiaal- en grondstofniveau ingezet kunnen worden voor de ontwikkeling van nieuwe (PV-)producten. Iedereen die er interesse in heeft kan bij de projecten aansluiten.’
Laaghangend fruit
Wat kunnen RES-regio’s of gemeenten die met circulariteit in de RES aan de slag willen, nu concreet doen? ‘Er kan al heel veel’, zegt Anouk. ‘Niet alleen overigens op het gebied van zonnepanelen. Een circulaire energietransitie is veel breder dan alleen dat. Denk ook aan windmolens, en aan duurzame omgang met grondstoffen in het algemeen. Je kunt beginnen met het laaghangende fruit. Kijk bijvoorbeeld welke initiatieven er al zijn, waarbij je kunt aansluiten, zoals het Fair Solar Netwerk. Je kunt ook bij inkoop en subsidiëring van zonnepanelen bewuster letten op grondstofgebruik en recyclebaarheid. Zo verwijzen wij in onze subsidieregeling Zonnig Zuid-Holland naar het (W)EEE-register, waarin afgedankte elektrische apparaten worden geregistreerd, zodat ze verantwoord kunnen worden gerecycled. Die registratie is wettelijk verplicht. Zonne-energie is ook een speerpunt in het nationale Uitvoeringsprogramma Circulaire Maakindustrie. Daar kun je bij aanhaken en ideeën opdoen. En je kunt inspiratie halen uit het rapport over circulaire zonne-energie dat het Materials innovation institute (M2i) heeft gemaakt in opdracht van het Uitvoeringsprogramma en de provincie Zuid-Holland.’
Sluit je aan!
Kortom: er gebeurt al heel veel op weg naar een circulaire energietransitie. Ook deze factsheet van Platform31 geeft bijvoorbeeld praktische handvatten om circulariteit en circulaire producten te koppelen aan de RES. ‘De kunst is nu om al die initiatieven zichtbaar te maken en om vanuit doen en samenwerken van elkaar te leren’, zeggen Anouk en Eefke. ‘De RES is een complexe opgave, circulariteit doet daar nog een schep bovenop. Maar als we het met elkaar doen, kunnen we het makkelijker maken. Wij willen in Zuid-Holland graag leren van initiatieven en ideeën van anderen. Daarom nodigen we iedereen die bezig is met circulariteit en energietransitie, uit om dat met ons te delen of om aansluiting te zoeken bij de initiatiefnemers van de projecten uit het Fair Solar Netwerk. Wij zijn voortdurend op zoek naar inspirerende voorbeelden. Nederland staat echt op een kantelpunt. Dit is hét moment om met circulariteit extra kwaliteit te geven aan de energietransitie!’